«νύχτες του Μαγιού που είστε γεμάτες μάγια»

Ο Μάϊος είναι ο πιο μαγικός και χαρούμενος μήνας του δικού μας ημερολογίου και όχι μόνο. Η φύση ανθίζει, τα λιβάδια πλημμυρίζουν από αγριολούλουδα, ο Απόλλωνας γυρίζει από την Υπερβόρεια, η Περσεφόνη εμφανίζεται στον κόσμο της Δήμητρας, ο θεϊκός Διόνυσος ανασταίνεται,  και η παράδοση συνεχίζει την μοναχική της πορεία μέσα στην φύση μιας και οι άνθρωποι ξέχασαν την καταγωγή τους.

Πρωτομαγιά, και ένα από τα πλούσια χαρακτηριστικά της είναι το άνθινο στεφάνι, το μαγιάτικο.  Ο ιστορικός Πλούταρχος αναφέρει ότι οι γυναίκες στην αρχαία Ελλάδα συνέλεγαν άνθη τον σημερινό Απρίλιο και Μάιο και έπλεκαν στεφάνια. Τα στεφάνια όμως αυτά έπρεπε να είναι φτιαγμένα από τις ίδιες, διότι κάθε τι που δημιουργείται σωστά και ολοκληρωμένα φέρει την ενέργεια του δημιουργού του.

Το έθιμο λοιπόν αυτό μας έρχεται από την αρχαιότητα, όπως και τα περισσότερα άλλωστε, για να μην πούμε όλα. Μάλιστα, το κυκλικό σχήμα του στεφανιού συμβολίζει τον κύκλο της επίγειας ζωής, για αυτό και έπρεπε να είναι χειροποίητο. Σε αρκετές μάλιστα περιοχές φρόντισαν να το φτιάχνουν με συγκεκριμένα φυτά και άνθη και πολύ περισσότερο από τριαντάφυλλα.

Ο κύκλος του στεφανιού έπρεπε να είναι φτιαγμένος από κλωνάρι λυγαριάς, για να συμβολίζει ότι δεν υπάρχει αρχή ούτε τέλος και ότι στην φύση τα πάντα αναγεννιούνται συνεχώς.
Το κλωνάρι της λυγαριάς ήταν αφιερωμένο στην θεά Άρτεμη, διότι έφερνε καλοτυχία και μάλιστα στην Ταυρίδα (σημερινή Κριμαία) βρέθηκε σκαλισμένη εικόνα της θεάς τυλιγμένη σε λυγαριά.

Όλοι οι Ολύμπιοι στους αρχετυπικούς τους ρόλους ήταν θεότητες της φύσης. Το ίδιο ισχύει και για την Άρτεμη. Έτσι, ειδικά οι νέες κοπέλες αφιέρωναν την λυγαριά του μαγιάτικου στεφανιού σε εκείνην για να έχουν καλή τύχη.

Εκτός από την λυγαριά χρησιμοποιούσαν και κλαδιά ελιάς αφιερωμένα στην θεά Αθηνά  και μάλιστα ανθισμένα αλλά και αγιόκλημα, αφιερωμένο στον θεό Διόνυσο, για να φτιάξουν το στεφάνι τους. Συμβολικά έβαζαν και κάποιο στάχυ, αφιερωμένα στην Μεγάλη θεά Δήμητρα αλλά και κόκκινα λουλούδια ειδικά τριαντάφυλλα, αφιερωμένα στον θεό Απόλλωνα, για να έχουν μία καλή σοδειά. Μαργαρίτες, βιολέτες, γαρύφαλλα, ευωδιαστά τριαντάφυλλα τοποθετημένα επάνω στο στεφάνι, πολύχρωμα λουλούδια της πανέμορφης ανοιξιάτικης φύσης συμβόλιζαν τον ολάνθιστο βίο ενός σπιτιού, μίας πόλης, ενός έθνους.  

Ενώ εμείς σήμερα τις Απόκριες (Διονυσιακή εορτή) γιορτάζουμε το «γαϊτανάκι», στην αρχαία Ελλάδα το γιόρταζαν την Άνοιξη, τον μήνα της Μαίας, όπου συνήθως ήταν ένα κλαδί που το στόλιζαν με έντονα χρωματιστές κορδέλες που συμβόλιζαν τις ακτίνες του Ήλιου όπου την Άνοιξη ζεσταίνει την Γη και μετατρέπει τα άνθη σε καρπούς. Τότε καλούσαν τον θεό Απόλλωνα να ενεργοποιήσει την φωτοσύνθεση, να συνδέσει δηλαδή τα άνθη των φυτών με τις ακτίνες του Ήλιου, ώστε να καρποφορήσουν.

Θεωρούσαν επίσης ότι το γαϊτανάκι ήταν το δένδρο του Διονύσου (ο οποίος σε πολλές περιπτώσεις ταυτίζεται με τον Απόλλωνα αποτελώντας μία προβολή του θεού Απόλλωνα στην Γη), και ο οποίος (Διόνυσος) συμβόλιζε τον Ήλιο που είχε πεθάνει κατά την διάρκεια του χειμώνα και τώρα ήρθε η ώρα της ανάστασης του. Έτσι ο θεός Διόνυσος μεταστοιχειώνεται στο εσωτερικό (εν δυνάμει) πνεύμα του Απόλλωνα που ενυπάρχει στις ακτίνες του Ήλιου.

Ένα άλλο αρχαίο έθιμο ήταν οι γυναίκες να πηγαίνουν στα δάση να κάθονται στην χλόη και να αγκαλιάζουν τους κορμούς των δένδρων. Αυτή η πλήρης ταύτιση με την φύση είχε το συμβολικό νόημα να τους χορηγηθεί η γονιμότητα της Μητέρας Γης.
Πρόσφεραν σπονδές και δώρα στις νύμφες των δένδρων, Δρυάδες και Αμαδρυάδες αλλά και την θεά Αφροδίτη για να αποκτήσουν την «λεύκανση της ομορφιάς» και να προσελκύσουν τον επιθυμητό σύντροφο, και μετά επικαλούντο την θεά Άρτεμη κόβοντας ένα κομμάτι λυγαριά το οποίο το έδεναν στην μέση τους για να αποκτήσουν τον ποθητό διάδοχο και να αποφευχθούν τυχόν ασθένειες κατά την χρονική περίοδο της εγκυμοσύνης τους.

Στην Θράκη, ως κατάλοιπο των εθίμων των Φρυγών αλλά και στην Μ. Ασία όπου είχαν μετοικήσει οι Φρύγες, οι γυναίκες έφτιαχναν ξύλινους φαλλούς τους οποίους ονόμαζαν «βηλάρες», ως σύμβολο γονιμότητας και καρποφορίας της σοδειάς, τους στόλιζαν με λουλούδια και πρασινάδα και το χάριζαν η μία στην άλλη. Αυτό ήταν το σημερινό «μαγιόξυλο».

Μία παραλλαγή του εθίμου αυτού, πάλι στην Θράκη,  είναι να φτιάχνουν ένα ξύλινο ομοίωμα, το οποίο το έθαβαν κάτω από λουλούδια και πρασινάδες σαν να είχε «πεθάνει». Συμβόλιζε τον έλλειψη της καρποφορίας κατά το χρονικό διάστημα του χειμώνα.
Μετά το ξέθαβαν, θεωρώντας ότι «αναστήθηκε», ότι ήρθε η Άνοιξη και ο θεός Ήλιος έριξε τις ακτίνες του και η φύση αναστήθηκε, και κατόπιν έπαιρναν το ομοίωμα και έτρεχαν τραγουδώντας στα χωράφια φρυγικά τραγούδια.

Οι Μακεδόνες δανειζόμενοι αυτό το Φρυγικό – Θρακικό έθιμο έβαλαν την δική τους παραλλαγή. Ύψωναν επάνω από το θαμμένο ξύλινο ομοίωμα έναν τύμβο με πετραδάκια, τις Ερμές αφιερωμένες στον ψυχοπομπό Ερμή. Οι Ερμές ήταν η αρχή της έμπνευσης των Μακεδόνων βασιλέων και λίγο αργότερα άρχισαν επάνω από τους κανονικούς τάφους να υψώνουν τύμβους.

Αυτό το νόημα έχει ένας τύμβος. Την πρόκληση του ψυχοπομπού θεού Ερμή ώστε να οδηγήσει την ψυχή είτε στο βασίλειο του Άδη είτε στα Ηλύσια Πεδία.

Το έθιμο αυτό με κάποια παραλλαγή και πάλι, έφτασε μέχρι το νησί των Φαιάκων, την σημερινή Κέρκυρα. Εκεί τον μήνα που ήταν αφιερωμένο στην Μαία, την Μητέρα του Ερμή, οι άνδρες φορούσαν λευκά ρούχα και έδεναν στον λαιμό τους κόκκινα μαντήλια. Περιέφεραν δε, έναν κορμό κυπαρισσιού στολισμένο με άνθινα (μαγιάτικα στεφάνια) και κουδουνάκια.
Τα κουδουνάκια ήταν αφιερωμένα στην Μητέρα Θεά Ρέα και αναπαριστούσαν τον ήχο των κυμβάλων της. Από την κορυφή του κυπαρισσιού κρεμόντουσαν πολύχρωμες κορδέλες.

Το κυπαρίσσι, που στην προκειμένη περίπτωση παίζει τον ρόλο του «μαγιόξυλου», είναι γενικά ένα δένδρο όπως γνωρίζουμε, που ακόμα και σήμερα φυτρώνει ως επί το πλείστον σε τόπους νεκροταφείων. Την ίδια σημασία είχε και εκείνη την αρχαία εποχή. Το στόλισμα του κυπαρισσιού σηματοδοτούσε την ανάσταση της φύσης μετά από τον νεκρικό της ύπνο τον χειμώνα.

Τελικά το έθιμο του κορμού που ανασταίνεται επικράτησε με την μορφή της «ειρεσιώνης». Την ειρεσιώνη την εόρταζαν όχι μόνο την Άνοιξη που την τύλιγαν με διάφορα άνθη αλλά και αργότερα την εποχή των καρπών, το Φθινόπωρο. Όταν πια το άνθος είχε μετατραπεί σε καρπό.

Η ειρεσιώνη ήταν ένα πράσινο κλαδί που είχε πετάξει φύλλα. Το τύλιγαν με χρωματιστές κορδέλες και επάνω του κρεμούσαν διάφορους καρπούς, σακουλάκια με σπόρους, μικρά μπουκαλάκια με κρασί, λάδι και μέλι.
Ήταν ένα είδους «μαγιάτικο στεφάνι» μόνο που το εόρταζαν και σε άλλες εποχές του χρόνου. Όλα αυτά τα αφιέρωναν στις θεότητες της καρπερής φύσης.
Αυτό λοιπόν το κλαδί το περιέφεραν σε πομπή και μετά το κρεμούσαν στην πόρτα τους όπως εμείς κρεμάμε τα μαγιάτικο στεφάνι σήμερα. Όταν ξεραινόταν, το έκαιγαν (όπως και εμείς σήμερα στις 24 Ιουνίου) και περίμεναν την κατάλληλη εποχή για την αντικατάσταση του.

Όλα αυτά τα έθιμα διαθέτουν ένα πιο βαθύ νόημα που θα μπορούσε να μας πει ότι έστω και αν οι κρύες χειμωνιάτικες νύχτες είναι «στείρες», εμείς θα μπορούσαμε να οραματιζόμαστε ένα πλούσιο μαγιάτικο στεφάνι «ευκαρπίας»,  φτιαγμένο από εμάς τους ίδιους και στολισμένο με άνθη και καρπούς.

Διότι, η «εσωτερική άνοιξη» κινείται πάνω από τον χρόνο και έτσι δεν αναγνωρίζει ούτε εποχές, ούτε ώρες, ούτε ημερολόγια.